ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΤΟΠΙΝ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΚΟΙΝΟ ΠΑΣΧΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

ΘΕΣΕΙΣ, ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΤΑΘΕΡΟ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

[9] νῦν δὲ γνόντες Θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ Θεοῦ, πῶς ἐπιστρέφετε πάλιν ἐπὶ τὰ ἀσθενῆ καὶ πτωχὰ στοιχεῖα, οἷς πάλιν ἄνωθεν δουλεύειν θέλετε; [10] ἡμέρας παρατηρεῖσθε καὶ μῆνας καὶ καιροὺς καὶ ἐνιαυτούς! [11] φοβοῦμαι ὑμᾶς μήπως εἰκῆ κεκοπίακα εἰς ὑμᾶς.  (Γαλ. κεφ. δ’)

 «Ἀεὶ Πάσχα δυνάμεθα ἐπιτελεῖν. Και δυνάμεθα αεί Πεντηκοστήν ἐπιτελεῖν. Επειδή ἑορτήν οὐ καιρὸς ποιεῖ, ἀλλὰ συνειδὸς καθαρόν. ὁ δὲ συνειδὸς ἔχων ἀγαθὸν καὶ πράξεις τοιαύτας, ἀεὶ ἑορτάζειν δύναται» (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Ομιλία Β' Εἰς τὴν ἁγίαν Πεντηκοστὴν, Ε.Π.Ε. 36, σελ. 294-298)

Διαβάσαμε πρόσφατα την είδηση πως ο πάπας Ρώμης Φραγκίσκος είναι ανοιχτός σε ενδεχόμενο ορισμού συγκεκριμένης ημερομηνίας για το Πάσχα, εν όψει ενδεχόμενης μελλοντικής παγχριστιανικής σχετικής συνεννόησης. Εκθέτουμε θέσεις και προβληματισμούς:

1) Ο κανόνας της Α' οικουμενικής συνόδου, που συνήλθε το έτος 325 στη Νίκαια της Βιθυνίας, περί ορισμού εορτασμού του Πάσχα μετά από το εβραϊκό Πάσχα (νομικόν φάσκα) ΔΕΝ ΣΩΖΕΤΑΙ. Αυτός συνάγεται εμμέσως από επιστολές εκκλησιαστικών προσώπων και ενός εκκλησιαστικού ιστορικού, οι οποίες σώζονται. Φαίνεται πως υπήρξε ομοφωνία στην Α' οικουμενική σύνοδο να εορτάζεται έτσι το Πάσχα, πράγμα που ενδεχομένως αποτυπώθηκε και σε κανόνα.

Οι λόγοι ήταν

-η βούληση των χριστιανών περί συνεορτασμού της μεγίστης των εορτών από όλους

-η ιστορική ακρίβεια βάσει των περιγραφομένων στα ευαγγέλια

-η ανάγκη διακριτοποίησης των χριστιανών από τους εβραίους, καθότι τότε (και λίγο αργότερα) κάποιοι θεωρούσαν τους χριστιανούς ως μέλη απλώς μίας ιουδαϊκής σέκτας, πολλώ δε μάλλον διότι υπήρχαν στη Μ. Ασία και τη Συρία πολλοί ιουδαϊζοντες και ιουδαϊκής καταγωγής χριστιανοί.

2) Καθολικός συνεορτασμός του Πάσχα των χριστιανών δεν συντελέστηκε παρά μόνο περίπου δύο αιώνες (!) μετά τις σχετικές αποφάσεις της Α' οικουμενικής συνόδου. Πολλοί δεν ομονοούσαν, παραβαίνοντας τα ορισθέντα (από οικουμενική σύνοδο!), ενώ παρατηρούνταν και διαφορές 40-45 ημερών ακόμη στον εορτασμό του Πάσχα, ιδίως μεταξύ Ρώμης και των Εκκλησιών της Ανατολής. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως η Εκκλησία της Αλεξανδρείας συμμορφώθηκε προς τον κοινό εορτασμό περί τα μέσα του 5ου αιώνα, ενώ η Εκκλησία των Ιεροσολύμων κατά τον 6ο αιώνα. Παρά τις έως τότε διαφωνίες και διαφορετικές πρακτικές στο βασικό θέμα της πρώτιστης εορτής του Πάσχα, οι χριστιανοί δεν έπαυσαν να βρίσκονται σε εκκλησιαστική ενότητα. Η μορφολογική ποικιλία στην τάξη των εορτών και των νηστειών, καθώς και οι διαφορετικοί χρόνοι τήρησης αυτών από κάθε τοπική Εκκλησία, ουδόλως έθιξαν την εκκλησιαστική κοινωνία. 

3) Κατά την Α’ οικουμενική σύνοδο συμφωνήθηκε να αναγγέλλει την κοινή ημέρα του Πάσχα ο πατριάρχης Αλεξανδρείας, διότι τότε στην Αίγυπτο ήταν ανεπτυγμένη η αστρονομική επιστήμη. Πράγματι, οι αστρονόμοι της Αλεξάνδρειας με βαθειά μελέτη και λεπτομέρεια κατήρτισαν τους πρώτους προϋπολογισμένους πασχάλιους πίνακες, οι οποίοι βασίστηκαν όχι σε κλειστή μαθηματική συνάρτηση, αλλά σε προσεγγιστικούς κύκλους της σεληνιακής κίνησης, τους λεγόμενους «μετώνειους κύκλους». Οι αλεξανδρινοί αστρονόμοι υπολόγισαν εμπροσθοδρομικά τις ημερομηνίες των πανσελήνων πολλών αιώνων μετέπειτα. Με τα μέσα της εποχής επόμενο ήταν οι μετώνειοι κύκλοι να περιέχουν σφάλματα, ακόμη και 5-6 ημερών για τα Πάσχα μετά τον 9ο αιώνα. Π.χ. πίνακες (που υπολογίστηκαν τον 4ο αιώνα) με ημερομηνίες πανσελήνων ανέγραφαν εσφαλμένα αποτελέσματα, π.χ. πως στις 1/4/1751 θα υπήρχε πανσέληνος, ενώ η πραγματική πανσέληνος παρατηρούνταν νωρίτερα, πχ. στις 27/3/1751 (τυχαίο παράδειγμα). Συμβαίνει επίσης συχνά εντός του διαστήματος καθυστέρησης 5-6 ημερών, λόγω σφάλματος, να υπάρχει πανσέληνος, η οποία καταλιμπάνεται (χάνεται, απορρίπτεται), ως μη ώφειλε. Επακόλουθο του συσσωρευόμενου σφάλματος ήταν το Πάσχα να μετατίθεται από την (σωστή) πρώτη πανσέληνο αμέσως μετά την εαρινή ισημερία, δηλαδή να «περιμένει» την επόμενη πανσέληνο αυτής, η οποία έρχεται 28 ημέρες αργότερα.

4)

α. Οι λατίνοι σήμερα, που δεν ευρίσκονται σε κοινωνία με την Εκκλησία, δεν τηρούν τα σχετικά με το να έπεται το Πάσχα τους του εβραϊκού, διότι

-δεν σώζεται σχετικός κανόνας, οπότε θεωρούν πως δεν δεσμεύονται από άλλες σχετικές εξωσυνοδικές πηγές

-θεωρούν τον εορτασμό του Πάσχα μετά το εβραϊκό ως ένα μη αναγκαίο μέτρο αποτροπής σύγχυσης του χριστιανισμού με τον ιουδαϊσμό (άλλωστε εξέλιπε κάθε τέτοια πιθανότητα σύγχυσης εδώ και πολλούς αιώνες)

-δεν θέλουν να εξαρτώνται από τα θέσμια ξένης θρησκείας. 

β. Επίσης, ανακάλεσαν τους εσφαλμένους πασχάλιους πίνακες, υπολόγισαν εξ αρχής και σωστά τις πανσελήνους, διορθώνοντας τον μετώνειο κύκλο, και κατάρτισαν νέους και ορθούς πίνακες, τους οποίους λαμβάνουν υπ' όψιν για τον εορτασμό του Πάσχα εκ μέρους τους.

5)

α. Οι ορθόδοξοι τηρούμε τα σχετικά με το να έπεται το Πάσχα μας του εβραϊκού, διότι

-θεωρούμε πως όντως υπήρξε σχετικός κανόνας, παρότι δεν σώζεται στα πρακτικά της Α’ οικουμενικής συνόδου

-θεωρούμε τον εορτασμό του Πάσχα μετά το εβραϊκό ως ισχυρή χριστιανική παράδοση με έντονο συμβολισμό

-θέλουμε στο θέμα αυτό να έχουμε ακρίβεια εν σχέσει με τα περιγραφόμενα στα ευαγγέλια κατά το χρόνο σταύρωσης του Κυρίου ή ταύτιση με τους αντίστοιχους θεολογικούς συμβολισμούς. 

β. Δεν έχουμε ανακαλέσει τους εσφαλμένους πασχάλιους πίνακες, που βασίζονται σε εσφαλμένους μετώνειους κύκλους, ούτε έχουμε υπολογίσει εξ αρχής και σωστά τις πανσελήνους, ώστε να καταρτίσουμε νέους πίνακες. Βασιζόμαστε στους παλιούς αλεξανδρινούς υπολογισμούς για τον εορτασμό του Πάσχα, παρότι γνωρίζουμε πως είναι εσφαλμένοι.

6) Υπό το φως των ανωτέρω σημείων υπ' αριθμούς 4 και 5 είναι σαφές το γιατί δεν συμπίπτει το Πάσχα των ορθοδόξων με αυτό των λατίνων. Η σύμπτωση είναι περιστασιακή και περίπου «τυχαία». Στο βιβλίο «Επάνοδος μερίδος των ακολουθούντων το παλαιόν ημερολόγιον εις την εκκλησιαστικήν κοινωνίαν» από τις εκδόσεις «Φανάριον», γίνεται μνεία πως οι ορθόδοξοι συζητούμε τον κοινό (χρονικά) εορτασμό του Πάσχα μετά των λατίνων ΜΟΝΟ εφόσον οι λατίνοι δεχτούν το δικό μας, υπό ενδεχόμενη μόνη «παραχώρησή μας» την απλή και λογική έναντι της αλήθειας διόρθωση των μετωνείων κύκλων. Στη διακριτική ευχέρεια της Εκκλησίας είναι η δυνατότητα τροποποίησης, επικαιροποίησης, κωδικοποίησης κλπ του Κανονικού της Δικαίου, όπως επί αιώνες γινόταν με νέες κάθε φορά συνόδους τοπικές, οικουμενικές, επαρχιακές κλπ. Η δυνατότητα αλλαγής του Πάσχα υφίσταται μόνο με πανορθόδοξη συμφωνία ή πανορθόδοξη Σύνοδο, αντίστοιχη ή ισόκυρη μιας οικουμενικής. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι δογματικό θέμα ο χρόνος εορτασμού οιασδήποτε εορτής.

7) Πολλοί θεωρούν σκάνδαλο τον μη κοινό εορτασμό του Πάσχα, ιδίως ως έλλειψη μαρτυρίας προς τους αλλοθρήσκους και ως έλλειψη σοβαρότητας των χριστιανών, που διαλέγονται προς ένωσή τους. Γνωρίζουμε την ύπαρξη αρνητικών σχολίων και δημοσιευμάτων μεταξύ μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής, ιδίως της Συρίας, που ονειδίζουν τους χριστιανούς για «τους δύο Χριστούς που δύο φορές σταυρώνονται» στη χώρα τους (λατίνων και ορθοδόξων). Άλλωστε, οι δολοφόνοι της ISIS δεν σφαγιάζουν χάριν της δογματικής τοποθέτησης των χριστιανών, αλλά λόγω της πίστης και ομολογίας τους στον Χριστό (παράγοντας συγχρόνους μάρτυρες και ομολογητές).

8) Αξιολογική κρίση Α': 

Η πρόταση του σημερινού πάπα Ρώμης Φραγκίσκου είναι ΘΕΤΙΚΗ, διότι επιδεικνύει ετοιμότητα και ευκαμψία αλλαγών στην τρισμέγιστη χριστιανική ομάδα των λατίνων. Εάν μπορεί να κάνει την υπέρβαση να καταστήσει σταθερή την ημερομηνία του Πάσχα μεταξύ των λατίνων, γιατί να μην την κάνει τροποποιημένη, κάνοντας το «χατίρι» των ορθοδόξων, των οποίων μάλιστα αναγνωρίζει ως έγκυρα τα μυστήρια;! Η δε προσωπολατρεία, η πειθαρχία, ο συγκεντρωτισμός και η οργανωτικότητα των λατίνων είναι χρήσιμα εργαλεία για έναν έξυπνο ορθόδοξο ηγέτη: Το να φέρεις τους λατίνους στα αληθή πιστεύματα της Εκκλησίας τελικά δεν έχει ως αναγκαία διαδικασία να πείσεις χωριστά ορισμένες χιλιάδες καρδιναλίων ανά τον κόσμο, αλλά να πείσεις (βάζοντάς τους να μελετήσουν την αρχαία -ήτοι ορθόδοξη- Εκκλησία!) μόνο τους ολίγιστους επικεφαλής. δηλαδή τον πάπα και το conclavium! Ο Οικουμενικός Πατριάρχης πιθανότατα εφαρμόζει με ευστροφία Αρχιμήδους τη λαϊκή ρήση «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται»!

9) Αξιολογική κρίση Β': 

Η επαφή μας με το ειδεχθές πρόσωπο του θρησκευτικού φανατισμού στην Ελλάδα, ιδίως μέσα από διαδικτυακούς διαλόγους με ζηλωτίζοντες ορθοδόξους και με σχισματικούς παλιοημερολογίτες (αλλά και μέσω προσωπικών οδυνηρών ανάλογων επαφών) μας πείθουν πως ποιμαντικά είναι πολύ δύσκολο να τιθασευτούν οι φωνασκίες και αισχρολογίες των πάσης φύσεως κακοδόξων αυτοχρισθέντων «εκκλησιοσωτήρων» σε περίπτωση

i. διόρθωσης των μετωνείων κύκλων στην ορθοδοξία

ii. κοινού (χρονικά μόνο) εορτασμού του Πάσχα με τους λατίνους, έστω υπό ορθόδοξες προϋποθέσεις

iii. οιασδήποτε δημόσιας σχετικής συζήτησης, λες και είναι η Εκκλησία ένα «θέατρο κωφαλάλων» ή «ένα μουσείο παλαιοντολογίας»

Οτιδήποτε από αυτά θα εκληφθεί ως «προδοσία πίστεως», ενώ οι εντυπωσιοθήρες φωνασκούντες θα πείσουν μάλλον εύκολα την μεγάλη και ακατήχητη μερίδα του λαού, τον οποίο κατόπιν θα παρασύρουν σε σχίσματα και διαιρέσεις, ανάλογα των παλιών παλιοημερολογιτών ή των σημερινών «αποτειχισμένων αντιοικουμενιστών». Πραγματικά θαυμάζουμε τους ορθοδόξους ιερείς και επισκόπους, που έχουν μόρφωση και νηφάλια τοποθέτηση, αυτούς που δεν πέφτουν στην παγίδα της εύκολης λαοφιλίας, την οποία αμέσως επιφέρει κάθε ανέξοδα αποκαλούμενος «ομολογιακός-αντιοικουμενιστικός αγώνας»...

10) Τελικές εύλογες απορίες ή εύθυμο συμπλήρωμα: 

Υπενθυμίζουμε πως τα σφάλματα στους μετώνειους κύκλους επιφέρουν εορτασμό του Πάσχα συνήθως αργότερα από τον καθορισμό που θεσπίστηκε εν αγίω Πνεύματι από την Α’ οικουμενική σύνοδο, πράγμα που περιορίζει και τη νηστεία των αγίων Αποστόλων. Κοντολογίς, η Εκκλησία αμελεί να εφαρμόσει το εσωτερικό της Κανονικό Δίκαιο, το σχετιζόμενο με τον καθορισμό του Πάσχα και μάλιστα εν γνώσει της ή επιλέγει να καταργεί τους σχετικούς κανόνες διά της μακραίωνης πράξης της; Ως γνωστόν, η Εκκλησία ανέκαθεν φιλανθρώπως προσαρμόζεται στα κοινωνικά θέσμια και στους φυσικούς κύκλους. Συνταιριασμένα με την εορτή του Πάσχα είναι τα κόκκινα αυγά, ιδίως στην Ανατολή. Η Εκκλησία καλώς θέσπισε να εορτάζεται το Πάσχα κατά την άνοιξη και, μεταξύ άλλων, περίπου να συμπίπτει χρονικά με την περίοδο ωοτοκίας του συναφούς με τη ζωή πτηνού, της όρνιθας, κοινώς της κότας… Καθορίστηκαν έτσι τα πράγματα, ώστε η ανοιξιάτικη υπερπαραγωγή αυγών να αντιμετωπίζεται με την εορταστική και συμβολική κατανάλωση αυτών κατά το Πάσχα και το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Τι παρατηρείται όμως σε πολλές περιόδους αυστηρής νηστείας τεσσαρακοστής και μεγάλης εβδομάδας, όταν το Πάσχα ορίζεται/υπολογίζεται αργά, π.χ. τέλη Απριλίου ή Μάιο; Παρατηρείται συσσώρευση αυγών, που η αυστηρή νηστεία απαγορεύει! Είναι αυτό απλώς μία παράδοξη σύγκρουση φύσης και Εκκλησίας ή μία ένδειξη πως κάτι δεν τηρούμε σωστά από τα θεσπισθέντα στον εορτασμό του Πάσχα; Με άλλα λόγια, εμείς οι ορθόδοξοι σήμερα υπολογίζουμε και εορτάζουμε εσφαλμένα και, πιο συγκεκριμένα, αργά από τα θεσπισμένα το Πάσχα; 

Μ.Γ.